Obserwując rozwój świata, trudno nie zauważyć, że w ostatnich latach Internet ma coraz większy wpływ na życie człowieka. Jak słusznie zauważył Marshall McLuhan (2004), mechaniczne procesy przekształcają się w procesy sterowane elektronicznie. Dziś, aby przekazać wiadomość, nie potrzebujemy listonosza ani papieru; możemy natychmiastowo wysłać e-maila, który dociera do odbiorcy w kilka sekund. Mamy możliwość prowadzić rozmowy z ludźmi na całym świecie, niezależnie od dzielącej nas odległości. Korzystając z komputera  uczymy się, zakładamy firmy, dokonujemy zakupów w sklepach internetowych, korzystamy z serwisów informacyjnych, rozmawiamy za pośrednictwem komunikatorów i piszemy e-maile. Internet wkracza w nasze codzienne życie, pracę, naukę i czas wolny (Wellman, Quan-Haase, Boase i Chen, 2002).

W świetle tych rozważań pojawia się jednak istotne pytanie, które nurtuje uczonych z różnych dziedzin naukowych od lat: jaki wpływ ma ten wirtualny świat na jakość naszego życia?

Naukowcy dyscyplin społecznych zaczynają rozumieć wzajemne relacje między korzystaniem z mediów społecznościowych a indywidualnym zdrowiem psychicznym człowieka. Świat wirtualny wkracza obecnie do praktycznie każdej sfery: reklamy, pracy, relacji interpersonalnych i życia towarzyskiego. Jest to przestrzeń bez granic, gdzie zdaje się, że można przyjąć dowolną tożsamość. Pytanie, które się nasuwa, dotyczy wpływu tego świata na nasze codzienne funkcjonowanie i czy jesteśmy w stanie go kontrolować zgodnie z naszymi normami i zasadami obowiązującymi w rzeczywistym życiu. Czy media społecznościowe przynoszą korzyści czy też szkodzą? Badania wykazały zarówno negatywne, jak i pozytywne skutki wykorzystania współczesnych mass mediów komunikacyjnych na samopoczucie, samoocenę i stan zdrowia użytkowników. Samoocena może być kształtowana zarówno przez istotne wydarzenia w naszym życiu, jak i przez czynniki zewnętrzne, takie jak opinie innych ludzi. Media społecznościowe odgrywają tu istotną rolę, ponieważ mogą zarówno wzmacniać nasze poczucie własnej wartości, jak i je obniżać. Proces kształtowania samooceny zaczyna się już od wczesnego dzieciństwa i jest wynikiem sposobu, w jaki przetwarzamy informacje na temat naszego własnego "Ja".

Rozwój technologii i powszechne korzystanie z mediów społecznościowych miały bez wątpienia wpływ na tworzenie więzi społecznych i zaspokajanie naszych potrzeb, wpływając jednocześnie na nasze samopoczucie i nastrój. Te platformy podnoszą naszą potrzebę akceptacji ze strony innych osób. Nasz wizerunek staje się znacznie istotniejszy niż kiedykolwiek wcześniej, często utożsamiając naszą wartość z tym, co robimy, a nie z naszą osobowością. Nieustannie szukamy uznania od innych w odniesieniu do każdej naszej aktywności. Gdy to uznanie otrzymujemy, czujemy się dobrze, ale gdy go brakuje, nasza samoocena cierpi. W celu uzyskania tego rodzaju akceptacji często publikujemy treści i zdjęcia na naszych profilach, które zdobywają polubienia i komentarze. To wszystko aktywuje w mózgu ośrodek nagrody i powoduje wydzielanie neuroprzekaźnika - dopaminy. Niestety, ta nagroda jest krótkotrwała i po pewnym czasie nasze samopoczucie ponownie może ulec pogorszeniu. 

Mamy szczególny sposób postrzegania przejawów publicznej sympatii, które otrzymujemy od osób ważnych dla nas. Widzimy je jako potwierdzenie wsparcia, co pozwala nam czuć się potrzebnymi i lubianymi. Dla tych, którzy mają niższe poczucie własnej wartości, ilość relacji społecznych jest równie ważna jak ich jakość. Dlatego nawet najmniejsze wyrażenie sympatii jest dla nich istotne i pomaga w utrzymywaniu przekonania o swojej wartości. W szczególności młode osoby są bardzo wrażliwe na te kwestie i często doświadczają dylematów dotyczących swojej tożsamości i przynależności społecznej. Zastanawiają się, kim chcą być, z kim chcą się identyfikować, kim są i jak dużą rolę odgrywają. W okresie dojrzewania odrzucenie przez rówieśników może być traktowane jako traumatyczne przeżycie. Dlatego dla młodych ludzi zdobywanie akceptacji i poczucia przynależności do grupy jest sprawą o szczególnym znaczeniu.

Czy możemy natknąć się na jakieś pułapki?

Pozorna doskonałość

Jedną z najczęstszych pułapek, jakie czyhają na nas na mediach społecznościowych, jest tendencja do prezentowania jedynie najlepszych fragmentów naszego życia. Wirtualne wpisy z życzeniowymi zdjęciami, idealnymi wakacjami, czy nowymi zdobyczami są obecne na każdym kroku. Porównywanie swojego życia do pozornie doskonałych życiowych narracji innych może prowadzić do obniżonej samooceny i poczucia, że jesteśmy gorsi od innych. Pasywne przeglądanie mediów społecznościowych wiąże się z obniżonym dobrostanem – poprzez porównywanie się z innymi użytkownikami, publikowanymi treściami, zdjęciami lub udziałem w różnych wydarzeniach spada jego subiektywne poczucie własnej wartości.

Perfekcja vs rzeczywistość

W mediach społecznościowych, a także w całym internetowym świecie, istnieje zawsze możliwość udoskonalenia i poprawienia wizerunku. Dlaczego więc nie skorzystać z tej szansy? Możemy automatycznie dodać makijaż, szybko poprawić oświetlenie i kolory oraz nałożyć filtr, który odmieni nasze zdjęcie. Jednak, czy to naprawdę ukazuje nas w sposób autentyczny i naturalny? Niestety, perfekcja nie ma wiele wspólnego z rzeczywistością. W mediach społecznościowych nie brakuje perfekcyjnych selfie, idealnych zdjęć jedzenia czy różnych miejsc i przedmiotów. Gonitwa za doskonałością często wynika z zazdrości i pragnienia pokazania siebie innym w lepszym świetle. Kiedy przeglądamy zdjęcia naszych znajomych, często sami pragniemy takiego kolorowego życia, więc starannie kreujemy je nawet na potrzeby jednego zdjęcia.

Fear of Missing Out (FOMO)

Obawa przed wypadnięciem z obiegu, czyli Fear of Missing Out (FOMO to lęk i obawa, że możemy przegapić coś ważnego, gdy nie jesteśmy dostępni online. Ten problem dotyka znaczną część użytkowników internetu w Polsce, gdzie już 14% z nich charakteryzuje się wysokim poziomem FOMO, a kolejne 67% doświadcza go w stopniu umiarkowanym. Szczególną uwagę należy zwrócić na grupę młodych grupy ludzi w wieku od 15 do 19 lat, bowiem aż 94% doświadcza wysokiego lub umiarkowanego poziomu FOMO.

Porównania społeczne

Porównania społeczne „w górę”, w które ludzie angażują się podczas korzystania z mediów społecznościowych, powodują obniżenie samooceny (Vogel i in., 2014). Z takim mechanizmem mamy do czynienia gdy porównujemy się z tymi, których uważamy za lepszych od nas. Często koncentrują się one na chęci poprawy naszego obecnego poziomu umiejętności, więc możemy lepiej porównać się z kimś lepszym i szukać sposobów, dzięki którym możemy osiągnąć podobne wyniki.

Niektórzy uważają, że media społecznościowe mogą doprowadzić do upadku ludzkości, jednak nie można zaprzeczyć, że mają one również pozytywne aspekty. Oto kilka z nich.

Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów

Media społecznościowe pozwalają każdej osobie z łączem internetowym nawiązywać interakcje i rozmawiać z ludźmi z każdego miejsca na świecie.To może przynosić poczucie bliskości i wsparcia.

Edukacja i rozwój:

Media społecznościowe umożliwiają dostęp do wiedzy i informacji. Możemy uczyć się nowych rzeczy, uczestniczyć w dyskusjach i pozszerzać swoje horyzonty. Różne platformy pozwalają użytkownikom na śledzenie treści związanych z ich pasjami i zainteresowaniami. Możemy subskrybować strony, konta i grupy, które dotyczą tematów, które nas fascynują, co pozwala na systematyczne zgłębianie wiedzy w wybranej dziedzinie.

Wsparcie społeczności: 

W przypadku trudnych chwil lub doświadczeń życiowych, media społecznościowe mogą zapewniać wsparcie emocjonalne poprzez grupy wsparcia, fora dyskusyjne i konwersacje z osobami przeżywającymi podobne sytuacje.

Higiena cyfrowa – czym jest i dlaczego może być ważna?

Higiena cyfrowa to chroniące zdrowie zachowania związane z używaniem technologii informacyjno- komunikacyjnych, zwłaszcza internetu i urządzeń ekranowych.

Ogólnopolskie Badanie Higieny Cyfrowej 2022

Badanie przeprowadzono w listopadzie 2022 roku na reprezentatywnej grupie dorosłych użytkowniczek i użytkowników w Polsce, co daje obraz poziomu higieny cyfrowej polskiego społeczeństwa, którego 88,4% korzysta w 2023 r. z internetu.

Wybrane wyniki mówią o tym, że:

*14,3% osób dorosłych kontroluje swój czas ekranowy, 21,9% ogranicza liczbę powiadomień;

*9,3% badanych unika używania urządzeń ekranowych przed snem, a 18,1% unika kładzenia telefonu przy lub w łóżku przed zaśnięciem;

*20,3% osób wykonując czynności wymagające skupienia, jak praca czy uczenie się, usuwa telefon z zasięgu wzroku;

*tylko co czwarta osoba spożywa posiłki bez ekranu w zasięgu wzroku.

Zachowywanie właściwej cyfrowej higieny przez dorosłych nabiera szczególnego znaczenia ze względu na to, że w wielu przypadkach to oni pełnią rolę wzorca dla dzieci i młodzieży w tym obszarze. Rodzina, szkoła oraz najbliższe otoczenie są fundamentalnymi przestrzeniami, w których młodsze pokolenie powinno zdobywać umiejętności korzystania z urządzeń ekranowych i internetu w sposób sprzyjający ich zdrowiu. Dlatego też niezmiernie istotne jest podejmowanie działań edukacyjnych, które promują higienę cyfrową i są ukierunkowane na dorosłych. Kluczowym elementem tych działań jest poznanie i zrozumienie, w jaki sposób dorośli obecnie korzystają z technologii, co stanowi podstawę do opracowania efektywnych programów edukacyjnych.

Skrót do krótkotrwałej przyjemności

Uzależnienie od internetu jest zaliczane do kategorii uzależnień behawioralnych. W tym przypadku dochodzi do sytuacji, w której zaczynamy postrzegać aktywność online jako główne źródło przyjemności i staje się ona nieodłączną częścią naszego życia. W praktyce oznacza to, że korzystanie z internetu staje się dla nas skrótem do doświadczania szczęścia. Warto jednak zaznaczyć, że satysfakcja po uzyskaniu polubienia czy komentarza na platformach takich jak Facebook jest krótka i przemijająca. To z kolei prowadzi do tego, że szybko tęsknimy za tymi samymi uczuciami, co z kolei skłania nas do jeszcze intensywniejszego spędzania czasu na mediach społecznościowych. Kiedy pytamy o korzyści wynikające z korzystania z takich platform jak Facebook, Instagram czy YouTube, można wskazać wiele odpowiedzi, jednak warto zastanowić się, czy te rzekome korzyści nie prowadzą do utraty innych ważnych aspektów naszego życia.

Podsumowanie
Podsumowując, współczesny świat jest zdominowany przez internet i media społecznościowe, które mają znaczący wpływ na otaczającą nas rzeczywistość. Korzystając z zaawansowanych technologii, możemy komunikować się, pracować, uczyć się, i rozwijać z większą wydajnością niż kiedykolwiek wcześniej. Niemniej jednak, pojawiają się pytania dotyczące wpływu tego wirtualnego świata na jakość naszego życia oraz nasze zdrowie psychiczne. Badania naukowe wykazują, że media społecznościowe mają zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki dla naszego zdrowia psychicznego. Z jednej strony, pomagają one nawiązywać i utrzymywać kontakty, rozwijać się intelektualnie oraz znaleźć wsparcie emocjonalne w trudnych chwilach. Z drugiej strony, porównania społeczne, dążenie do prezentowania pozornej doskonałości, czy lęk przed wykluczeniem z online społeczności to pułapki, które mogą obniżać naszą samoocenę i wpływać negatywnie na nasze samopoczucie.

Ponadto, uzależnienie od internetu staje się coraz bardziej powszechne. Korzystanie z mediów społecznościowych często staje się źródłem krótkotrwałej przyjemności, a nieodłączna potrzeba uzyskiwania pochwał i akceptacji online może wpływać negatywnie na nasze samopoczucie.

Warto podkreślić, że zachowanie właściwej cyfrowej higieny jest kluczowe, szczególnie dla dorosłych, którzy często pełnią rolę wzorca dla młodszych pokoleń. Edukacja w zakresie korzystania z technologii w sposób sprzyjający zdrowiu jest istotnym aspektem walki z potencjalnymi negatywnymi skutkami mediów społecznościowych.

Media społecznościowe to narzędzie, które ma potencjał zarówno wspierać, jak i zakłócać nasze życie. Kluczem jest umiejętne zarządzanie czasem spędzanym online, by korzystać z tych platform z umiarem i dbać o swoje zdrowie psychiczne oraz relacje społeczne.

Bibliografia: 

Bigaj, M. (red.), Woynarowska, M. (red.), Ciesiołkiewicz, K., Klimowicz, M., Panczyk, M. (2023). Higiena cyfrowa dorosłych użytkowniczek i użytkowników internetu w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Newsline. → www.higienacyfrowa.pl

Curran, T., & Hill, A. P. (2019). Perfectionism is increasing over time: A meta-analysis of birth cohort differences from 1989 to 2016. Psychological Bulletin, 145(4), 410–429. https://doi.org/10.1037/bul0000138

Jupowicz-Ginalska A., Kisilowska M., Jasiewicz J., Baran T., Wysocki A., (2019), FOMO 2019. Polacy a lęk przed odłączeniem – raport z badań, Warszawa: Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego [online, dostęp z dn. 9.09.2023]

P. Verduyn, O. Ybarra, M. Résibois, J. Jonides, E. Kross, Do Social Network Sites Enhance or Undermine Subjective Well-Being? A Critical Review, “Social Issues and Policy Review” 2017, No. 11(1)

Vogel, E. A., & Rose, J. P. (2016). Self-reflection and interpersonal connection: Making the most of self-presentation on social media. Translational Issues in Psychological Science, 2(3), 294–302. https://doi.org/10.1037/tps0000076