Bez wątpienia, każdy z nas chociaż raz w życiu słyszał o Mike’u Tysonie – dwukrotnym mistrzu świata w boksie. Personie medialnej, przez wielu określanej jako postać kontrowersyjna nie tylko na ringu, ale też poza nim. Na jego temat napisano już wiele artykułów i na pewno jeszcze nie jeden zostanie napisany. Na szczególną uwagę zasługuje historia relacji mistrza z jego trenerem, którego sam Tyson uważał za ojcowski wzór. 

Mike urodził się w jednej z biedniejszych dzielnic Nowego Jorku i jeszcze przed trzynastym rokiem życia był aresztowany ponad trzydzieści razy. Chociaż wielu dorosłych widziało jego przyszłość za kratami, to jednak dzięki jednej osobie – trenerowi Cusowi D’Amato Tyson jest dzisiaj inspiracją i wzorem dla wielu. 

„Fantastyczna historia” – nasuwa się myśl – „ Ale jak to się stało?”. 

Psychologowi odpowiedź nasuwa się sama – ta historia to wręcz podręcznikowy przykład samospełniającej się przepowiedni, a konkretnie efektu Pigmaliona. 

Samospełniająca się przepowiednia

Chociaż „samospełniająca się przepowiednia” ma swoje korzenie w socjologii, to jest szeroko znana również w psychologii i obejmuje trzy rodzaje zjawisk (efektów). 

Pierwszym z nich, jest wymieniony wcześniej efekt Pigmaliona, znany również jako efekt Rosenthala (od nazwiska czołowego badacza tego zjawiska). Jeśli imię „Pigmalion” budzi skojarzenia z grecką mitologią, to bingo! 

Mitologiczny król Cypru Pigmalion po latach bezowocnych poszukiwań idealnej kandydatki na żonę, postanowił na dobre poświęcić się swojej pasji – rzeźbiarstwu. W przypływie inspiracji wyrzeźbił on w kości słoniowej kobietę ze swoich snów, która gdyby tylko istniała, byłaby idealną kandydatkę na królową, kochankę i żonę. Król nadał jej imię Galatea i powoli zaczął zakochiwać się w swoim dziele. Poświęcał jej wiele czasu i uwagi. Obdarowywał posąg drogimi prezentami, okazywał uczucia i składał pocałunki, niczym prawdziwej ukochanej. W trakcie święta Afrodyty modlił się do bogini o to, by ożywiła jego ukochaną i pozwoliła żyć im w szczęściu. Afrodyta wysłuchawszy błagań króla, obdarowała Galateę życiem. 

O efekcie Pigmaliona mówimy gdy na osiągniecia i zmiany silny wpływ mają oczekiwania innych. Im oczekiwania te są wyższe, tym wyższe są osiągnięcia. Wielu czytelników przypomni sobie zapewne w tym momencie widzianą (lub może osobiście przeżywaną) scenę ze szkolnej klasy, gdy nauczyciel z zaangażowaniem poświęca swój czas „uczniowi z potencjałem”, chętnie odpowiada na jego pytania, proponuje zadania dodatkowe czy też udział w konkursie i szkolnym przedstawieniu. Poświęcony czas, dzielenie się doświadczeniem i wiara w dziecko owocują nie tylko zwiększającymi się kompetencjami, ale także pogłębiającą się wiarą w samego siebie. 

Szczególnym rodzajem samospełniającej się przepowiedni jest efekt Galatei (tak, żony Pigmaliona), w którym własna opinia o umiejętnościach i własnej wartości wpływa na osiągnięcia. Można powiedzieć, że siła wiary w siebie jest napędzająca. Uczeń posiadający odpowiednią wiedzę i umiejętności, który wierzy w to, że zda egzamin śpiewająco, prawdopodobnie poradzi sobie na nim lepiej, niż jego rówieśnicy z tą samą wiedzą, umiejętnościami, ale mniejszą wiarą w siebie.

Efekty Pigmaliona i Galatei mają niewątpliwie pozytywny wpływ na rozwój i pozwalają uwolnić potencjał, rozwinąć umiejętności i tym sposobem otworzyć wiele zamkniętych drzwi. Do efektów samospełniającej się przepowiedni należy jednak również trzeci silny, lecz negatywny efekt – efekt Golema. 

Nazwa tego efektu również budzi skojarzenia, ale geograficznie nieco nam bliższe niż antyczna Grecja i Cypr. Imię Golema pochodzi z żydowskiej legendy o glinianym stworze powołanym do życia przez rabbiego, aby chronił on żydowską mniejszość w czeskiej Pradze. Chociaż stwór ten był lojalny wobec swojego stwórcy i dopełniał swoich obowiązków, to społeczność traktowała go jak potwora. Pod wpływem skierowanej w jego kierunku nienawiści, Golem odwrócił się od tych, których miał chronić i od tej pory stał się prawdziwym potworem. Brak wiary i wsparcia prowadzi nie tylko do porażki, ale także do obniżenia wiary w samego siebie. 

Cztery kluczowe czynniki

Trenujący pływanie Jaś, słyszący od trenera w drodze na zawody słowa, że nie może liczyć na zwycięstwo, faktycznie nie staje na podium, pomimo, że jego umiejętności przewyższają umiejętności wygranych. Zaskoczeniem nie są również historie, w których klasowy łobuz, któremu nauczyciele wpisują uwagi, wzywają rodziców i zapowiadają kryminalną karierę, faktycznie w późniejszym czasie ma zatargi z prawem. W trakcie badań nad efektem Pigmaliona i po przeprowadzeniu wielu rozmów z osobami twierdzącymi, że tego właśnie efektu doświadczyły, Rosenthal wyróżnił cztery kluczowe czynniki wpływające na ten efekt.

Klimat

Atmosfera jaką tworzą wspierający ma charakter akceptujący i zachęcający. Odpowiedni, ciepły klimat, budują takie czynniki jak na przykład uwaga, uśmiech, wyrażanie aprobaty i utrzymywanie kontaktu wzrokowego. Klimat w relacji budowany jest na fundamencie niewerbalnych gestów wyrażających wsparcie emocjonalne. Wróćmy na chwilę do przykładu Mike’a Tysona i jego relacji z D’Amato. Pomimo, że trener nie zawsze potrafił okazać ciepło młodemu bokserowi, to poświęcił mu całą swoją uwagę. W późniejszym czasie mistrz świata przyznał, że mężczyzna był dla niego niczym ojciec, którego obecności nie zaznał dopóki nie spotkał D’Amato.

Sprzężenie zwrotne

Na ten czynnik składają się wszelkie werbalne reakcje na temat wyników – pochwały, wskazówki, ale także konstruktywna krytyka. Tyson wspomina, że po każdej wygranej walce jego fani świętowali i prawili mu komplementy, ale na osobności Cus ze szczegółami analizował razem z nim walkę nie szczędząc krytyki i doradzając nad czym młody bokser powinien popracować przed kolejną walką.

Wkład

Dobrzy mentorzy wymagają więcej od podopiecznych z większym potencjałem. Dają im bardziej zaawansowane wyzwania, ale jednocześnie przekazują więcej wiedzy. D’Amato wybierając Tysona na swojego podopiecznego wyróżnił go spośród reszty trenujących i przedstawił specjalną, znacznie trudniejszą ścieżkę kariery wymagając od niego znacznie więcej niż od swoich innych uczniów i jednocześnie inwestując w niego więcej swojego czasu i wiedzy.

Wydajność

Wyróżnieni podopieczni otrzymują możliwość zadawania większej ilości pytań i możliwości wykazania się. Stworzenie odpowiedniego środowiska do zaistnienia efektu Pigmaliona nie jest łatwe, ale nie niemożliwe. Biorąc pod uwagę wyróżnione przez Rosenthala wymiary, można zapewnić podopiecznemu odpowiednie środowisko i wsparcie w rozwoju. 

Należy jednak podkreślić, że wymienione wyżej efekty nie dotyczą jedynie dzieci, środowiska szkolnego czy też okołoszkolnego. Osoba szukająca pracy lepiej poradzi sobie na rozmowach kwalifikacyjnych, jeśli otrzyma emocjonalne wsparcie. Będzie bardziej pewna siebie, będzie wierzyła w swoje umiejętności i dzięki temu zaprezentuje je swoim potencjalnym pracodawcom najlepiej jak potrafi.

Efekt Pigmaliona w biznesie

W tym miejscu warto wspomnieć o jeszcze jednym badaczu - Walderze, który spojrzał na efekt Pigmaliona pod kątem jego obecności w środowisku biznesowym. W swojej publikacji z 1978 roku Leader’s Guide to Accompany Productivity and the Self-fulfilling Prophecy opisał zachowania i cechy przełożonego, które pozwolą wywołać w podwładnym efekt Pigmaliona Są to:

*łatwość nawiązywania kontaktu i rozmowy nawet w sytuacjach zapracowania;

*docenianie pomysłów i sugestii, dostrzeganie ich zalet nawet jeśli są one w konflikcie z pomysłami przełożonego;

*zapewnienie wszystkich potrzebnych informacji;

*oczekiwania wobec podwładnych są jasne, spójne i adekwatnie wysokie;

*zachęcanie swoich pracowników do rozwoju;

*akceptowanie błędów (o ile pracownik się na nich uczy);

*poprawianie błędów oraz pomaganie w opracowaniu metod minimalizujących ich wystąpienie w przyszłości;

*oczekiwanie najlepszych wyników i wyrażanie uznania.

Podsumowanie

Efekt Pigmaliona i efekt Galatei pozytywnie wpływają na osiągnięcia człowieka. Dzięki wierze w samego siebie, swoje umiejętności i wiedzę (efekt Galatei) człowiek faktycznie daje z siebie wszystko i uzyskuje lepszy wynik. Wsparcie środowiska (efekt Pigmaliona) również nie pozostaje bez znaczenia. Ciepły klimat, dobre relacje, rady ale także krytyka i adekwatne wymagania nie tylko te kompetencje zwiększają, ale także pozytywnie wpływają na pewność siebie i wiarę w swoje własne umiejętności (prowadząc do efektu Galatei). 

Mroczną stroną samospełniającej się przepowiedni jest wspomniany wcześniej efekt Golema, który prowadzi człowieka do obniżonej wiary we własne możliwości i czyni go ofiarą przekonań i założeń innych. 

Inspirująca historia Mike’a Tysona doskonale prezentuje wszystkie te efekty. Wieloletnie życie w środowisku przestępczym i niejako skazanie go przez dorosłych na przyszłość w konflikcie z prawem uczyniłoby go kolejną ofiarą efektu Golema. Dzięki trenerowi i ich niesamowitej relacji, mężczyzna osiągnął sukces. Efekt Pigmaliona sprawił, że wyszedł na prostą i pozostawił trudną przeszłość za sobą. 

Historii takich jak historia boksera jest wiele, cudownie byłoby, gdyby wszystkie one kończyły się tak samo dobrze. 

Bibliografia:

Boyce, P. (2022, March 29). Pygmalion Effect Definition. BoyceWire. https://boycewire.com/pygmalion-effect-definition/#Pygmalion-Effect-Experiment

Chang, J. (2011). A Case Study of the “Pygmalion Effect”: Teacher Expectations and Student Achievement. International Education Studies, 4(1), 198-201

Loftus, P. (1995). The Pygmalion effect. Industrial and Commercial Training, 27(4), 17-20

McLeod, S. (1995). Pygmalion or Golem? Teacher Affect and Efficacy. College Composition and Communication, 46(3), 369-386

Rosenthal, R, Jacobson, L. (1968). Pygmalion in the Classroom. The Urban Review, 1(3), 16-20

Rosenthal, R., Jacobson, L. (1974). Pygmalion in the Classroom: Teacher Expectation and Pupils’ Intellectual Development. In J. O’Brien, P. Kollock (Ed.), The Production of Reality (2nd ed, pp. 443-447). Pine Forge Press.

The Myth of Pygmalion and Galatea (n.d.). Greek Myths & Greek Mythology. https://www.greekmyths-greekmythology.com/myth-of-pygmalion-and-galatea/

Thomas, M. (2020, April 22). Mike Tyson Was Scared of One Man and One Man Only. Sportscasting. https://www.sportscasting.com/mike-tyson-was-scared-of-one-man-and-one-man-only/

Thomas, M. (2020, June 13). Who Was Cus D’Amato and Why Did Mike Tyson Respect Him so Much? Sportscasting.  https://www.sportscasting.com/who-was-cus-damato-and-why-did-mike-tyson-respect-him-so-much/