Czym jest narcyzm? 

Narcyzm to zaburzenie osobowości (Narcissistic Personality Disorder, NPD), które charakteryzuje się  nadmiernym poczuciem własnej wyższości, potrzebą uwielbienia i brakiem empatii wobec innych  osób. Osoby narcystyczne często są bardzo zainteresowane tym, jak są postrzegane przez innych i starają się zdobyć uwagę i uznanie. NPD może mieć różne formy, ale wspólnym mianownikiem jest silne skupienie na sobie i brak zainteresowania innymi. Osoby narcystyczne często manipulują innymi dla własnej korzyści i nie wahają się wykorzystywać innych, aby osiągnąć swoje cele. Osoby z NPD często wykazują brak empatii, potrzebę otrzymywania uwagi i podziwu oraz tendencję do rywalizacji. 

Jak zachowuje się narcyz? 

Wszystkie objawy opisanego zaburzenia osobowości krążą wokół myśli, uczuć i działań. Wytyczne  DSM-5 (Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) dotyczące NPD obejmują: 

1. Osoba o wysokiej samoocenie może przeceniać swoje możliwości i oczekiwać, że zostanie uznana za lepszą, poprzez wyolbrzymianie swoich talentów lub niekiedy ich wymyślanie, przecenianie swoich możliwości lub trzymanie się nieuzasadnionych i wysokich standardów. 

2. Narcyza trawią myśli o nieograniczonych osiągnięciach, pięknie, dobrej pracy, atrakcyjności lub idealnej miłości. 

3. Narcyz postrzega siebie jako osobę wyjątkową i może być zrozumiany jedynie przez osoby lub organizacje o wyjątkowym lub podwyższonym statusie. 

4. Narcyz wymaga nadmiernego podziwu i pragnie częstych komplementów.

5. Osoby narcystyczne mają zawyżone poczucie własnej wartości, oczekują dobrego traktowania niezależnie od sytuacji. Złoszczą się, gdy ludzie nie zaspokajają ich potrzeb.

6. Osoby narcystyczne mają skłonność do wykorzystywania innych do osiągnięcia własnych celów. 

7. Narcyz nie posiada empatii, ponieważ nie chce uznać emocji i potrzeb innych ani utożsamiać  się z nimi. Osoby z NPD często mówią rzeczy, które mogą zranić innych. Postrzegają uczucia, potrzeby i pragnienia innych jako oznaki słabości. Nie odwzajemniają życzliwości i  zainteresowania okazywanego przez innych.

8. Osobom z NPD cały czas doskwiera zazdrość. Czują one, że inni ludzie zazdroszczą im  wyimaginowanego talentu, związku lub charakteru, bądź same zazdroszczą czegoś ludziom, zwłaszcza, gdy oni odnoszą sukcesy. Często poniżają lub umniejszają osiągnięcia innych. 

9. Narcyz wykazuje aroganckie i zarozumiałe tendencje lub postawy. Zachowuje się w sposób  snobistyczny lub pogardliwy. [2] 

Osoby z NPD mogą również wykazywać inne zachowania związane z dziewięcioma kryteriami takie  jak: Strach przed lub unikanie wrażliwości, wycofywanie się od innych, aby ukryć poczucie  bezbronności, perfekcjonizm, nadwrażliwość na krytykę, odrzucenie lub porażkę, doświadczenie  ciężkiej depresji związanej z odrzuceniem lub porażką, reagowanie gniewem przy krytyce lub  odrzuceniu, udawanie pokory, aby ukryć swoje uczucia lub chronić poczucie własnej wartości, unikanie sytuacji, w których możliwa lub prawdopodobna jest porażka, co może ograniczyć osiągnięcia. [3] 

W relacjach międzyludzkich narcyzm polega na wykorzystywaniu sytuacji społecznych w celu  podniesienia statusu i szacunku. Takie strategie obejmują przechwalanie się, rywalizację, a także  drogie dobra materialne. [1] Narcyzm jest trudny do rozpoznania, ponieważ osoby narcystyczne  potrafią być bardzo przekonujące i urocze, szczególnie na początku związku. Jednak z czasem ich  toksyczne zachowanie zaczyna się ujawniać, co prowadzi do trudnych i szkodliwych relacji. W  związkach z narcyzem często pojawiają się pułapki toksycznych relacji, w których partnerzy czują się  wykorzystywani i niedoceniani. Zrozumienie tych mechanizmów jest kluczowe dla radzenia sobie z  toksycznymi sytuacjami. Relacje z osobami narcystycznymi często stają się destrukcyjne ze względu  na ich trudne zachowania, manipulacje i niestabilność emocjonalną. Partnerzy osób narcystycznych  często doświadczają depresji, lęku i poczucia bezradności. Toksyczna dynamika relacji może wpłynąć negatywnie na ich zdrowie psychiczne i emocjonalne. Osoby narcystyczne często oczekują, że cały  świat będzie kręcił się wokół nich. W związku z tym, partner musi zawsze być gotowy do spełnienia  ich oczekiwań i zaspokojenia potrzeb. Osoby z NPD mają trudności z rozumieniem i reagowaniem na  uczucia innych osób. Często ignorują potrzeby i prawa swojego partnera, skupiając się wyłącznie na  sobie. Są oni mistrzami manipulacji i często stosują różnorodne strategie, aby uzyskać to, czego chcą. Mogą stosować taktyki takie jak szantaż emocjonalny, kłamstwa, wywoływanie poczucia winy czy  izolowanie partnera od rodziny i przyjaciół. Osoby narcystyczne często krytykują swojego partnera,  niezależnie od tego, jak dobrze się sprawuje. Ich celem jest podważenie poczucia własnej wartości  partnera i utrzymanie kontroli nad związkiem. 

Czym jest toksyczna relacja? 

Toksyczna relacja to jej zaburzenie charakteryzujące się dysproporcją, nieegalitarną sytuacją, w której  jeden z partnerów jest zależny od drugiego, uruchamiając mechanizm dominacji i podporządkowania.  W takich relacjach jeden z partnerów wkłada w związek znacznie więcej wysiłku niż drugi, a czasami  nawet nie jest w stanie włożyć w niego żadnego. W toksycznym związku wchodzi w grę uzależnienie  emocjonalne, czyniące partnera naszym wyłącznym rozmówcą, dzięki czemu bycie szczęśliwym i  pełnym entuzjazmu zależy wyłącznie od drugiej osoby, podobnie jak uzależnienie od narkotyków. Aby uniknąć porzucenia i wynikającego z tego braku uczuć, uzależniony partner wycofuje się, podczas gdy  druga strona wykorzystuje związek, aby czuć się podziwianym i sprawować kontrolę. Toksyczny związek implikuje przemoc psychiczną, a czasami nawet fizyczną. 

Bycie w toksycznym związku z narcyzem może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia  psychicznego i emocjonalnego. Osoby narcystyczne często manipulują partnerem, aby poczuł się bezwartościowy i niezdolny do spełnienia ich oczekiwań. To może prowadzić do utraty pewności  siebie i niskiego poczucia własnej wartości. W związku z narcyzem partner często traci poczucie  tożsamości, ponieważ podlega manipulacjom, jest cały czas kontrolowany i krytykowany. Osoba ta  może przestać rozpoznawać samego siebie i zatracić swoje własne cele i wartości. Bycie w  toksycznym związku z osobą z NPD może prowadzić do chronicznego stresu, który może wywoływać  depresję i lęk. Partner może czuć się stale napięty, niepewny i zagubiony. Narcyz często stara się odseparować swojego partnera od rodziny i przyjaciół, aby utrzymać nad nim kontrolę. Partner może czuć się izolowany i pozbawiony wsparcia społecznego. [4] 

Czy jestem w związku z jest narcyzem? 

Pierwszym krokiem pozostawienia za sobą takiej relacji, jest zadanie sobie tego pytania. Początkowa  faza w relacji z narcyza często jest nazywana fazą idealizacji lub bombardowaniem miłością. W tej fazie narcystyczna osoba jest urocza, pełna uwagi i wydaje się być idealnym partnerem. Jest to często moment, w którym wpadamy w pułapkę, wierzymy w ich fałszywy obraz siebie. W tej fazie narcyz  dąży do osiągnięcia doskonałości, zapewniając jednocześnie poczucie tożsamości i romantyczne  gesty. Zaraz potem przyznaje się do swoich emocji i stara się sformalizować związek. Wykazuje  niezwykły poziom uczciwości, szczerze omawiając swoje osobiste sekrety, aby budować więzi i  uzyskać wgląd od drugiej osoby, ostatecznie służąc temu, gdy wykorzystuje je do samolubnych celów. Niekiedy, opowiada on o zmyślonych historiach lub przekształca minione wydarzenia. Widzimy wtedy  osobę z NPD przez różowe okulary, wszystko jest doskonałe, dotychczasowe miłosne gesty mają nie  mieć końca. W tej fazie, ofiara jest zazwyczaj przytłoczona nadmiarem uwagi i zainteresowania, co prowadzi do poczucia euforii i zakochania. Jednak, ważne jest zrozumienie, że ta miłość jest powierzchowna i manipulacyjna. Narcyz używa fazy idealizacji jako narzędzia do osiągnięcia swoich  celów i kontroli nad partnerem. 

Po fazie idealizacji, następuje faza deprecjacji. W tej fazie narcystyczna osoba zaczyna ujawniać  swoje prawdziwe oblicze. Gdy narcyz ma już pewność, że druga osoba jest zakochana i oddana,  kończy miłosne wyznania i zaczyna fazę przemocową. Narcyz może stać się krytyczny, poniżający i  agresywny emocjonalnie. Zaczyna krytykować, manipulować uczuciami i wywoływać poczucie winy. Emocjonalne znęcanie się jest częstym zjawiskiem w relacjach z narcystycznymi jednostkami. Osoba z NPD może używać manipulacji emocjonalnej, aby kontrolować partnera i osiągnąć swoje cele. Narcyz  często wykorzystuje wszelkie informacje i słabości swojego partnera, aby go kontrolować i  manipulować. Mogą to być zarzuty, szyderstwa, manipulacje emocjonalne i fizyczne, które prowadzą  do silnego poczucia niskiej wartości u ofiary. To jest moment, w którym ofiara zaczyna zdawać sobie  sprawę, że jest emocjonalnie nadużywana przez narcyza. Rozpoznanie nadużyć emocjonalnych jest pierwszym krokiem do wyjścia z toksycznej relacji z narcyzem. Jednak, często ofiary czują się  zdezorientowane, zranione i wystraszone, co prowadzi do trudności w opuszczeniu tego destrukcyjnego związku. 

Niekiedy występuje jeszcze trzecia faza – odrzucenia. Narcystyczne osoby często mają trudności z utrzymaniem długotrwałych relacji. To nagłe porzucenie może być bardzo traumatyczne i pozostawia  z uczuciem odrzucenia, smutku i bólu. Może wystąpić trudność z zaufaniem innym ludziom i obawa  ponownego zaangażowania w związek. Ofiara często odczuwa uczucia bólu, odrzucenia i bezwartościowości. To jest moment, w którym musi zmierzyć się z koniecznością radzenia sobie z nagłym porzuceniem i rozpoczęciem procesu leczenia. Warto pamiętać, że odrzucenie ze strony  narcyza nie jest wynikiem wad ofiary, ale jest spowodowane ich własnym narcystycznym  charakterem. 

Bycie w związku z narcystyczną osobą może wywoływać wiele emocji i skutków, które mogą wpływać  na zdrowie psychiczne i emocjonalne. Odpowiedź szczerze na poniższe pytania, mogą one wskazywać  na to, że jesteś w relacji z narcystyczną osobą: 

1. Czy regularnie próbujesz uspokoić partnera, aby uniknąć konfliktu?  

2. Czy ukrywasz swoje opinie przed partnerem w obawie przed nieporozumieniami? 

3. Czy często masz trudności ze zrozumieniem, co poszło nie tak w rozmowie z partnerem? 

4. Czy uważasz, że otwarte wyrażanie swoich uczuć w obecności partnera jest niebezpieczne? 

5. Czy nie mówisz o swoich przemyśleniach ze strachu, że Twój partner je osądzi i nie pochwali? 

6. Czy akceptujesz wolę partnera, aby uniknąć kłótni?  

7. Czy masz wrażenie, że w związku nie robisz nic dobrze?  

8. Czy odczuwasz niepokój i stres przy partnerze?  

9. Czy masz wrażenie, że zawsze mówisz lub robisz coś złego w związku?  

10. Czy cenzurujesz to, co mówisz znajomym na temat swojego partnera?  

11. Czy usprawiedliwiasz zachowanie swojego partnera?  

12. Czy martwisz się, że Twój partner krytykuje Cię lub naśmiewa się z Ciebie w miejscach  publicznych?  

13. Czujesz się pewnie w innych obszarach swojego życia, ale wątpisz w swoje możliwości w  towarzystwie partnera?  

14. Czy czujesz się osamotniony w związku ze swoim partnerem?  

15. Czy ograniczasz komunikację z rodziną lub przyjaciółmi, aby nie denerwować partnera? 

16. Czy czujesz, że Twój partner Cię skrytykował i/lub zaatakował?  

17. Czy cały czas czujesz się winny wobec swojego partnera, ale nie wiesz dlaczego?

18. Czy masz wrażenie, że wszystko zależy od tego, czego chce Twój partner? 

19. Czy często zastanawiasz się, czy Twój partner Cię kocha?  

20. Czy czujesz się fizycznie zagrożony przez swojego partnera?  

21. Czy Twój partner ciągle Ci przeszkadza lub ignoruje?  

22. Czy partner zawsze musi być w centrum uwagi?  

23. Czy Twój partner jest zbyt wrażliwy, ale zarzuca to Tobie? 

24. Czy Twój partner ciągle przeszkadza, denerwuje lub kontroluje to, co mówisz i robisz?  25. Czy Twój partner obraża Cię i wyzywa?  

26. Czy Twój partner na Ciebie krzyczy?  

27. Czy wydaje Ci się, że podczas kłótni Twój partner staje się kimś obcym?  

28. Czy Twój partner traktuje Cię z pogardą?  

29. Czy Twój partner przesadza lub Cię okłamuje?  

30. Czy Twój partner mówi okrutne rzeczy?  

31. Czy Twój partner nie rozmawia z Tobą w ramach kary?  

32. Czy wydaje Ci się, że Twój partner zawsze ma przewagę?  

33. Czy Twój partner obwinia Ciebie i innych, gdy coś pójdzie nie tak?  

34. Czy Twój partner wydaje się zagrożony lub zdenerwowany, gdy spędzasz czas z innymi? 

35. Czy Twój partner kłóci się z Twoją rodziną i/lub przyjaciółmi?  

36. Czy Twój partner często interpretuje innych ludzi i sytuacje inaczej niż Ty? 

37. Czy Twój partner grozi, że Cię opuści lub zabierze wszystko?  

38. Czy partner stosuje agresję fizyczną?  

39. Czy Twój partner grozi Ci lub rani Cię fizycznie?  

40. Czy Twój partner Cię skrzywdził, mimo że obiecał zmianę? [5]

Gdzie szukać pomocy? 

Terapia może być skuteczną opcją zarówno dla osoby narcystycznej, jak i jej partnera. Pomaga  zrozumieć korzenie zachowań narcystycznych i pracować nad zdrową dynamiką relacji. Narcyz jednak  musi czuć potrzebę zmiany i co najważniejsze, zdać sobie sprawę co złego robi bliskim osobom.  Zdarza się jednak, że osoby z NPD nie chcą brać udziału w terapiach, nie chcą zmienić swojego  postępowania. W takich sytuacjach, szukaj pomocy dla siebie. Przejdź terapię indywidualną z doświadczonym terapeutą, który pomoże ci zrozumieć i przepracować traumę emocjonalną. Terapeuta może również pomóc w budowaniu zdrowych granic i zwiększaniu samoświadomości. Możesz skontaktować się z Stowarzyszeniem Wsparcia dla Ofiar Narcyzów (SWON) - organizacją, która oferuje wsparcie emocjonalne, grupy wsparcia i poradnictwo dla osób związanych z narcyzami. 

Ważne jest, aby pamiętać, że wyjście z toksycznej relacji z narcyzem może być trudne i czasochłonne. Jednak, poprzez zrozumienie etapów relacji z narcyzem, budowanie wsparcia i skupienie się na  swoim wyzdrowieniu, można przezwyciężyć traumę emocjonalną i stworzyć zdrowszą i bardziej  satysfakcjonującą przyszłość. 

Czy mogę jeszcze kogoś pokochać? 

Jednym z kluczowych aspektów odbudowy jest odbudowanie naszej pewności siebie i poczucia  własnej wartości. Po związku z narcyzem może towarzyszyć wiele różnych emocji, takich jak złość, smutek, żal czy poczucie winy. Ważne jest, aby uznać te emocje i dać sobie czas i przestrzeń na ich przetworzenie. Wyzdrowienie po związku z osobą z NPD jest łatwiejsze, gdy masz wsparcie innych  ludzi. Szukaj osób, które Cię rozumieją i mogą Ci pomóc w tym procesie, takich jak terapeuci, grupy  wsparcia czy bliscy przyjaciele. Poświęć czas na dbanie o swoje potrzeby i rozwijanie swoich  zainteresowań. Skupienie się na sobie pomoże Ci odbudować swoją tożsamość i odzyskać poczucie  własnej wartości. Wybacz sobie. Pamiętaj, że nie byłeś winny sytuacji i zasługujesz na miłość i szacunek. Relacje z narcyzem są pełne manipulacji, nadużyć emocjonalnych i destrukcji. Przeżywanie  etapów idealizacji, deprecjacji i odrzucenia może być traumatycznym doświadczeniem. Jednak, wiedza i wsparcie mogą pomóc w przezwyciężeniu tych trudności i wyzdrowieniu po toksycznej  relacji. 

Bibliografia:

[1] Campbell, W. Keith & Baumeister, Roy. (2006). Narcissistic Personality Disorder. 10.1007/978-0- 387-28370-8_42. 

[2] American Psychiatric Association (1994). Diagnostic and statistical manual of mental disorders.  Washington, DC: Author 

[3] G., Shwetha. (2023). A Review On Narcissistic Personality Disorder (Asura Graha Unmada).  10.13140/RG.2.2.32246.78400. 

[4] Solferino N, Tessitore ME. Human Networks and Toxic Relationships. Mathematics. 2021;  9(18):2258. https://doi.org/10.3390/math9182258 

[5] Hall, J. L. (2021). W cieniu narcyza: Jak rozpoznać toksyczną relację i uwolnić się z  niej. Polska: Wydawnictwo Kobiece.