Nieuchronne przemijanie - wstęp do choroby Alzheimera

Proces starzenia się dotknie niewątpliwie każdego z nas. Przyrost oczekiwanej długości życia na świecie w ciągu ostatnich 50 lat wydłużył się o 20 lat, osiągając wynik 66 lat, który nadal rośnie, a do 2050 roku ma dobić do 77 lat (R.P.O., 2016). W związku z tym ważne stają się aspekty związane z chorobami charakterystycznymi dla starszego wieku. Według niektórych badań, przerażeni przedłużającym się rozwojem choroby i długotrwałym cierpieniem, obawiamy się diagnozy chorób neurodegeneracyjnych bardziej niż choroby nowotworowej czy udaru mózgu (Fossey, 2018). Co roku, według Światowej Organizacji Zdrowia, przybywa 7,7 mln cierpiących na zespoły otępienne (Wortmann, 2012). Prognozy epidemiologiczne nie okazują się optymistyczne, bowiem wskazują na wzrost liczby chorych do 80 mln w 2040 roku. W związku z tym wiele krajów, takich jak Norwegia, Dania, Francja czy Australia tworzy plan radzenia sobie z chorobami związanymi ze starzeniem się (Ferri, 2005; R.P.O., 2016).

Choroby neurodegeneracyjne dotyczą coraz większej części populacji, stając się jednym z większych zagrożeń dla naszego dobrostanu, zarówno fizycznego jak i psychicznego. Ich lekceważenie może być opłakane w skutkach, również tych ekonomicznych i kulturowych. Jednak w ostatnich latach tendencja wzrostowa ich występowania słabnie, co według badań związane jest z rozwojem medycyny i skuteczną psychoedukacją (R.P.O., 2016). Profilaktyka wydaje się być więc kluczem do zapobiegania czy opóźniania początków objawów choroby.

W Polsce również pojawiło się kilka inicjatyw wartych odnotowania. W 2014 roku powstała Sejmowa Komisja Senioralna, a w 2016 roku weszła w życie Ustawa o osobach starszych. Polskie Stowarzyszenie Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera stara się o przyjęcie Narodowego Planu Alzheimerowskiego, niestety starania te spotykają się z wieloma trudnościami.

Ocalić od zapomnienia - przyczyny powstawania choroby Alzheimera

Istnieje kilka hipotez powstawania jednej z najczęściej diagnozowanych chorób neurodegeneracyjnych - choroby Alzheimera. Główna z nich związana jest z tak zwanym białkiem amyloidowym. W normalnych warunkach prekursor tego białka rozpuszczany jest przez enzym alfa-sekretazę. Jednak w warunkach patologicznych sekretazy dzielą prekursor na nierozpuszczalne formy beta-amyloidu, który odkłada się najpierw w naszych komórkach,

a następnie zewnątrzkomórkowo. Proces ten postępuje, w związku z czym nazywany jest kaskadą amyloidową, a odłożony beta-amyloid blaszkami starczymi.

Najbardziej kojarzonym z chorobą Alzheimera objawem są zaburzenia pamięci. Są one specyficzne, bowiem zapominanie dotyczy początkowo jedynie bieżących zdarzeń i faktów, pojawia się także niemożność wysłowienia się związana z wypadaniem słów z pamięci. Ostatecznie dochodzi do tak głębokich deficytów, jak zapominanie faktów o samym sobie. Kolejnymi charakterystycznymi dla 60% chorych objawami są te związane z zaburzeniami

neurologicznymi. Jest to np. pochylenie, zubożenie mimiki, spowolnienie ruchów czy sztywność mięśni. Wśród zakłóceń poznawczych towarzyszących tej chorobie znajdują się również zaburzenia uwagi i koncentracji, czy nawet omamy. Dotyczą one zagrożenia ze strony innych osób, w tym również opiekuna, co może być dla niego szczególnie przykre, ponieważ oskarżany jest często o oszustwa czy zdradę, czemu towarzyszyć mogą nawet

zachowania agresywne.

Jedną z ważniejszych kwestii dotyczących choroby Alzheimera są zaburzenia nastroju, które często są bagatelizowane i niedostrzegane. Mowa jest tutaj nie tylko o niepokoju czy zaburzeniach lękowych, ale również o depresji. Towarzyszą jej takie objawy jak apatia lub przejmujący smutek. Z czasem obniżonemu poczuciu własnej wartości zaczynają towarzyszyć zintensyfikowane dodatkowo zaburzenia koncentracji i uwagi, co pogarsza sytuację chorego. Istotnym objawem powiązanym prawdopodobnie z depresją okazują się być również zaburzenia rytmu okołodobowego. Możliwe są wtedy dwie sytuacje. Pierwsza z nich polega na utrudnionym, późnym zasypianiu, a następnie na potrzebie spania do późna i ucinania sobie drzemek w ciągu dnia. Druga opcja to bardzo wczesna pora zasypiania i tym samym wczesne wybudzanie się. Obydwie z nich stają się z czasem coraz bardziej uciążliwe zarówno dla chorego jak i jego opiekunów. W procesie diagnostycznym choroby Alzheimera, oprócz wielu badań wykonywanych w celu wykluczenia innych chorób, przeprowadza się testy psychologiczne. Może to być np. Krótka Skala Zaburzeń Poznawczych czy Montrealska Skala Oceny Funkcji Poznawczych. Nadal prowadzone są jednak badania nad biologicznym markerem, który pozwoliłby szybko i skutecznie wykryć chorobę. Obiecujące wydają się być tutaj badania płynu mózgowo- rdzeniowego, a konkretniej stężenie w nim beta-amyloidu i białka tau (Gaweł, 2015; Binert-Kusztal, 2021).

Więcej niż drżenie - patogeneza i leczenie choroby Alzheimera

Patogeneza choroby Parkinsona związana jest z obumieraniem neuronów wydzielających dopaminę w istocie czarnej mózgu, co prowadzi do spadku ilości dopaminy w prążkowiu – jednego z ważniejszych ośrodków związanych z ruchem. Problem jest na tyle znaczący, że u osób cierpiących na chorobę Parkinsona dopaminy w tej strukturze jest mniej aż o 20% w porównaniu do mózgów osób zdrowych. W obumierających przedwcześnie neuronach stwierdza się obecność tak zwanych ciał Lewy’ego, które składają się głównie z alfa-synukleiny. Obecnie uważa się, że rozwój choroby wywołany może być zarówno przez czynniki genetyczne, jak i środowiskowe, co pozwala pokładać pewne nadzieje w profilaktyce choroby np. poprzez zmianę stylu życia.

Chorobie Parkinsona towarzyszą głównie zaburzenia związane z motoryką. Charakterystyczne dla niej jest drżenie spoczynkowe, które słabnie wraz z wykonywaniem ruchu. Badania wskazują na występowanie pewnych objawów już na 10 lat przed wystąpieniem choroby, a są to głównie zaburzenia węchu i zaparcia (Braak, 2003). Nie jest to jednak jedyne utrudnienie, a z czasem uciążliwych objawów przybywa. Zazwyczaj chorych

dotyka również bradykinezja, a więc charakterystyczne spowolnienie ruchowe, sztywność i napięcie mięśniowe oraz zaburzenia postawy.

Tutaj również trwają prace nad opracowaniem odpowiedniego markera wczesnego stadium choroby, który ułatwiłby diagnozę. W przyszłości przydatne może okazać się neuroobrazowanie z wykorzystaniem radioznaczników takich jak np. ioflupan. Autorzy badań twierdzą, że cieszą się one 97% skutecznością w rozpoznawaniu choroby Parkinsona u cierpiących na nią pacjentów, jednak potrzebne są dalsze prace w tym obszarze, aby

wdrożyć odpowiednie rozwiązania i umożliwić szybsze wykrycie zaburzenia (Gaweł, 2015).

Leczenie polega na minimalizowaniu objawów choroby, głównie farmakoterapią i rehabilitacją, jednak w cięższych przypadkach stosuje się nawet metody neurochirurgiczne czy głęboką stymulację mózgu. Aby ustalić plan postępowania, potrzebna jest ocena stanu pacjenta. Wykorzystuje się do tego np. Ujednoliconą Skalę Oceny Choroby Parkinsona. Podstawą rehabilitacji są ćwiczenia wspomagające układ ruchu, które mają na celu np. wzmacnianie mięśni posturalnych. Oprócz ćwiczeń korekcyjnych zalecane są również ćwiczenia oddechowe i rozluźniające. Dodatkowo polecana jest terapia mowy, a więc rehabilitacja foniatryczna, która pozwala na częściowe zahamowanie takich objawów jak niewyraźne czy ciche wypowiadanie słów. Ważnym elementem leczenia powinna być psychoterapia. Dbanie o dobrostan psychiczny chorego jest istotnym czynnikiem wpływającym na zdrowienie. Stres i depresja łączą się niestety z szybszym postępowaniem innych objawów choroby, nawet tych motorycznych, co sprawia, że opieka psychoterapeutyczna (np. online) wydaje się być kluczowa do zapewnienia choremu godnych warunków (Pasek, 2010). Warto skorzystać z pomocy psychologa w Warszawie, psychologa z Krakowa czy psychologa ze Szczecina. Można u nas umówić wizytę w wielu miastach.

Wsparcie z zewnątrz - pomoc w chorobie

Choroby neurodegeneracyjne takie jak choroba Alzheimera czy Parkinsona wiążą się z otępieniem, a więc z postępującym pozbawieniem chorego funkcji intelektualnych. Wzrasta przez to stopień zależności chorego od jego opiekunów, co często prowadzi do załamania psychicznego, utraty zbudowanej pozycji i ostatecznie wykluczenia społecznego. To wszystko sprawia, że choroby otępienne stanowią poważny problem psychospołeczny, a przecież odpowiednie relacje w grupie są ważnym czynnikiem sprzyjającym zdrowieniu. Okazuje się, że izolacja społeczna nie sprzyja pacjentom, a sytuację dodatkowo pogorszyła pandemia koronawirusa, która oddzieliła ich zarówno od ich rodzin jak i od reszty społeczeństwa. Aktywizacja stanowi istotny aspekt leczenia i opóźniania symptomów zaburzenia. Chodzi tutaj zarówno o czynności związane z codziennością, jak i rekreacyjne zajęcia towarzyskie. Zmiana postaw społecznych, a więc świadome zaangażowanie, są według badaczy ważnym czynnikiem podnoszącym jakość życia osób dotkniętych chorobami neurodegeneracyjnymi. Do takich działań wprowadzanych zarówno lokalnie jak i globalnie zachęcają Światowa Organizacja Zdrowia i organizacja Alzheimer’s Disease International. W Polsce w tym celu organizowane są liczne konferencje mające na celu zwiększanie świadomości i psychoedukację na temat otępienia (Drapała, 2014; Wieczorek, 2021).

Warto pochylić się również nad problemem obciążenia psychicznego opiekunów osób chorujących. Często cierpią w ich cieniu, a ich potrzeby są lekceważone i spychane na dalszy plan. Według badań są to zazwyczaj dzieci chorych w wieku 45–54 lat oraz 65–74 lat. Opieka wiąże się często z wysokimi kosztami leczenia, a przecież czas poświęcony na nią staje się wyjątkowo trudny do pogodzenia z pracą. Problematyczna okazuje się również kwestia psychoedukacji. Badania sugerują, że 56% ankietowanych opiekunów wskazuje na umiarkowany poziom zadowolenia z informacji uzyskanych po diagnozie bliskiego, a aż 19% z nich deklaruje zupełny brak otrzymanych informacji. Zastanawiające są również odpowiedzi na pytanie o wpływ opieki nad chorym na życie rodzinne i stan psychiczny opiekunów, bowiem aż 78% badanych deklaruje, że wpływ ten jest negatywny. Według zebranych danych, w Polsce jedynie 3% cierpiących na choroby neurodegeneracyjne przebywa w domach pobytu stałego, gdzie mogą być otoczeni profesjonalną opieką. Pokazuje to, jak często opiekunami są osoby z bliskiego otoczenia, które również wymagają wsparcia w walce o godne starzenie się chorego (Kaczmarek, 2010).

Z efektów działań podejmowanych w ostatnich latach na rzecz poprawienia dobrostanu i funkcjonowania osób cierpiących na chorobę Alzheimera i Parkinsona, a także ich opiekunów, można wyciągnąć pewne wspólne wnioski. Niezbędne jest ustalenie przez rząd, we współpracy z odpowiednimi organizacjami pozarządowymi, długotrwałej strategii diagnostyki, leczenia i rehabilitacji a także konsekwentne egzekwowanie jej. Utworzenie jasnych procedur umożliwiłoby skuteczniejszą terapię, ale także polepszenie codziennego funkcjonowania chorych. Choć widać wzrost świadomości społeczeństwa na temat omawianych chorób a także ułatwiony dostęp do leczenia, nadal wczesna diagnostyka pozostaje problemem. Cierpią na tym chorzy i osoby w ich otoczeniu, a przez nieustające starzenie się społeczeństwa zjawisko to dotyczy coraz większej części populacji. Z pewnością najłatwiejszym pierwszym krokiem na drodze do profilaktyki i opóźnienia wystąpienia chorób neurodegeneracyjnych, a także poprawienia jakości życia zdiagnozowanych już pacjentów, jest psychoedukacja.

Bibliografia:

Binert-Kusztal, Ż. (2021). Choroby neurodegeneracyjne—Aspekt farmakoterapeutyczny choroby Alzheimera. Farm. Pol, 77, 451-457.

Braak, H. (2003). Staging of brain pathology related to sporadic Parkinson’s disease. Neurobiology of aging, 24(2), 197-211.

Drapała, A. (2014). Choroba Parkinsona–Analiza Kosztów Ekonomicznych I Społecznych. Warszawa: Uczelnia Łazarskiego.

Ferri, C. P. (2005). Global prevalence of dementia: a Delphi consensus study. The lancet, 366(9503), 2112-2117.

Fossey, I. (2018). Dementia Attitudes Monitor. London: Alzheimer’s Research UK.

Gaweł, M. (2015). Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona. Postępy Nauk Medycznych, 28(7), 468-476.

Kaczmarek, M. (2010). Ocena jakości życia opiekunów osób z chorobą Alzheimera. Gerontologia Polska, 18(2), 86-94.

Pasek, J. (2010). Aktualne spojrzenie na rehabilitację w chorobie Parkinsona–wybrane zagadnienia. Aktualności Neurologiczne, 10(2), 94-99.

Rzecznik Praw Obywatelskich (2016). Raport R.P.O. Sytuacja osób chorych na chorobę Alzheimera w Polsce.

Wieczorek, W. (2021). Chory z otępieniem–problemy psychologiczno-społeczne Patient with dementia–psychological and social issues.

Wortmann, M. (2012). Dementia: a global health priority-highlights from an ADI and World Health Organization report. Alzheimer's research & therapy, 4, 1-3.